quinta-feira, 28 de julho de 2011

INEGNNO TALIAN

INSEGNANDO EL TALIAN.Copia
ENSINANDO O TALIAN

El TALIAN l´è la nostra vera Lìngua., parlada par i dessendenti dei imigranti.
O Talian é a nossa verdadeira língua, falada pelos descendentes dos imigrantes.
Par leder el Talian bisogna imparar la pronunsia de serte letre.
Para ler o Talian é necessário aprender a pronúncia de certas letras.

LETRA C c :

C i a c e ci c i o c i u
Tcha tche tchi tcho tchu

C i a v e c e l o c i c a c i o d o c i u c a
Tchave tchelo tchica tchodo tchuca
Chave céu prêsa (de rapé) prego porre

Osservar: Ntea pronùnsia : CIA,CIO,CIU la letra “i” la ( è muta. )
Observar : Na pronuncia:CIA,CIO,CIU a letra “i “ é muda .
Cia ce ci cio ciu
Tcha tche tchi tcho tchu

Facia El se ga taià la facia co la faca.
Fatcha. El se ga taià la fatcha co la faka
Ele se cortou a face com a faca

Bocia - el zuga la bocia co la man sanca.
Botcha – el zuga la botcha co la man sanka
Ele joga a bocha com a mão esquerda.

Ca che chi co cu
Ka ke ki ko ku

Casa vache pochi toco cuna
Kasa vake poki toko kuna
Casa vacas poucos pedaço berço







G g gia ge gi gio giu


Osservar: Ntea pronunsia: Gia, gio,giu : La letra “i” LA È MUTA
Observar : Na pronúncia : Gia,gio,giu : Aletra “”i” É MUDA

Giacheta gelosia pagina gioia giugo
Djaketa djelosia padjina djoia djugo
Casaco ciúme página jóia jôgo

Ga ghe gui go gu

Gato ghebo fighi gola gucia
Gato guebo figui gola gutcha
Gato cocheira figos gula agulha.


Nha gne gni gno gnu
Nhá nhe nhi nho nhu

Rogna gnente pugni legno gnuca
i
Sarna nada socoss madeira nuca


Quando gavemo ditongo pronunsià. finio in “io”,par far el plural la letra “i”la se dópia.
Rio = rii zio = zii ginásio = ginasii velório = velorii, etc.....

Magari:
Vecio = veci recia = rece mucio = muci vecia = vece etc
(parche la “i” la è muta.



Quando gavemo sostantivi femenini singolari finidi par “ea” dopiemo la letra “ee” par far el plural:
Quando temos substntivos femeninos terminados por “ea” dobramos
A letra “ee”para fazer o plural:
Idea – idee cea = cee
Idéia=idéias pequena = pequenas

Tute le parole che le scomìnsia par la consonante “ z “le resta compagne.:
Todas as palavras que começam por “z”permanecem iguais na grafia
Zaldo zero zampa
Amarelo zero pata ( de animal)

La ùnica consonante dópia la zé la “SS” in medo de due vogae.:
A única consoante dobrada é o “ss” no meio de duas vogais:
Messa casseta pessi basso nissuni
Missa caixinha pixes baixo ninguém

Na “s” sola in medo a due vogae la sona come 3”z”
Uma “s” sozinha no meio de duas vogais soa como:zzz.
Cesa casa sfesa
Igreja casa fresta


La letra “h”la doparemo solo in medo la parola.
A letra “h” é utilizada só no meio da palavra.
Vache braghe fighi
Vacas calças figos

Ntel Talian no gavemo mia le letre :j k w x y
No Talian não usamos as letras : j k w x y.



Gavemo sìnque vogae : a e i o u
Temos cinco vogais : a e i o u


Quìndase consonante : b c d f g h l m n p q r t v z
Quinze consoantes b c d f g h l m n p q r s t v z

Le consonante: b e p, nasalante le vien pressedeste dea consonante “m”
As consoantes b e p , nasalantes vêm precedidas da consoante “m”
Limbo colomba tempo compagno
Limbo pomba tempo igual





El Talian el dòpera solo due assenti : ( ` ) grave ( ´ ) aguto
O Talian utiliza só dois acentos : ( ` ) grave ( ´ ) agudo

COME DOPERAR I ASSENTI:
COMO USAR OS ACENTOS:

1ª. RÈGOLA - PAROLE CON LA ÙLTIMA SÌLABA TÒNICA FINIDA PAR VOGAL:
1ª.REGRA - PALAVRAS COM A ÚTIM SÍLABA TÔNICA TERMINADA POR VOGAL:
a) - GRAVE O CRASE ( PAR TONALITÀ VERTA.)
a) - Grave ou crase (para a tonalidade aberta
Pupà cafè depì vedarò prosperità comunicarò nò etc...
Papai café mais verei prosaperidade comunicarei não, etc….

b) - AGUTO ( ´ )PAROLE CON TON BRANDO O SERÀ..:
b) - Agudo ( ´ ) Palavras com tonalidade branda ou fechada:
Vardé pié incó zé
Olhai pés hoje é


3ª – PAROLE PROPAROSSITÒNICHE:
c) - GRAVE O CRASE: ( TONALITÀ VERTA)
Famèlica simpático catechètico òpera, etc
Esfomeada simpática catechético ópera


d - AGUTO ( ´ ) TON SERÀ
Mónega fémena tímido núgole.
Irmã –freira mulher tímifo nuvens.


Le altre parole le obidirà la ponuncia secondo le zé parlade e ntel so contesto.
As outras palavras obedecerão à pronuncia conforme são proferidas no seu contexto.
Erechim, Janeiro de 2010

Honório Tonial

quinta-feira, 21 de julho de 2011

RADIO TALIAN

Son rivà! ( Cheguei!)
talian@talian,net,br
Salvemo el TALIAN
Nono Honório Tonial

quarta-feira, 20 de julho de 2011

MAIANA SCODRO

Mensagem a um amigo

Durante toda minha vida,
muitas pessoas passaram por mim,
dia após dia.
Mas somente algumas dessas pessoas,
ficarão para sempre em minha memória.

Essas pessoas são ditas amigas,
e as levarei para sempre em meu coração,
às vezes pelo simples fato de terem
cruzado meu caminho,
às vezes pelo simples fato de terem dito
uma única palavra de conforto quando eu precisei.
Às vezes por ter me dado um minuto de sua atenção,
e me ouvido falar de minhas angústias,
medos, vitórias, derrotas...

Às vezes por terem confiado em mim,
e me contado também seus problemas,
angústias, vitórias, derrotas...
Isso é ser amigo: é ouvir, é confiar, é amar.
E amigos de verdade,
ficam para sempre em nossos corações,
assim como as pegadas na alma, que são indestrutíveis.

À você meu amigo:
você é muito especial e importante para mim.
Eu te adoro muito.
Sua amizade para mim tem um valor enorme,
e nada que eu possa dizer à você,
pode ser tão especial ou mais significativo
do que sua amizade para mim.


Feliz Dia do Amigo!


-


Beijos!!!

MARIANA

domingo, 17 de julho de 2011

RADIO TALIAN

Ir para a mensagem anterior | Ir para a próxima mensagem | Voltar para as mensagensMarcar como não lida | Imprimir ResponderResponder a todosMover...Endrços eletrônicosFernandaPaasta MisterosaPasta de escritossem títulosem título1
Sinalizar esta mensagemRE: Invito per la rádio TalianDomingo, 17 de Julho de 2011 21:32
De: "Evaristo Andreolla" Exibir informações de contatoPara: hotohonorio@yahoo.com.brEstimado Tio
Recebi o endereço eletrônico da rádio Talian. Muito obrigado.
Farei bom uso
Evaristo



--------------------------------------------------------------------------------
Date: Tue, 12 Jul 2011 14:11:23 -0700
From: hotohonorio@yahoo.com.br
Subject: Invito per la rádio Talian
To:

Gavemo el piazer de mandarve el indirisso elétrònico dea nova rádio Talian.

Gavemo la oportunità de farghe un omenaio ai nostro antenati La zé la maniera de fare nostra colaborassion.

Salute, pace e prosperità a tuti i Taliani veneti.

Nono Honório Tonial



Indirisso :talian@talian.net.br


ResponderResponder a todosMover...Endrços eletrônicosFernandaPaasta MisterosaPasta de escritossem títulosem título1Ir para a mensagem anterior | Ir para a próxima mensagem | Voltar para as mensagens Selecionar a codificação da mensagemASCII (ASCII)Grego (ISO-8859-7)Grego (WINDOWS-1253)Latim-10 (ISO-8859-16)Latim-3 (ISO-8859-3)Latim-6 (ISO-8859-10)Latim-7 (ISO-8859-13)Latim-8 (ISO-8859-14)Latim-9 (ISO-8859-15)Europeu Ocidental (850)Europeu Ocidental (CP858)Europeu Ocidental (HPROMAN8)Europeu Ocidental (MACROMAN8))Europeu Ocidental (Windows-1252)Armênio (ARMSCII-8)Báltico (ISO-8859-4)Báltico (WINDOWS-1257)Cirílico (866)Cirílico (ISO-8859-5)Cirílico (KOI8-R)Cirílico (KOI8-RU)Cirílico (KOI8-T)Cirílico (KOI8-U)Cirílico (WINDOWS-1251)Latim-2 (852)Latim-2 (ISO-8859-2)Latim-2 (WINDOWS-1250)Turco (ISO-8859-9)Turco (WINDOWS-1254)Árabe (ISO-8859-6, ASMO-708)Árabe (WINDOWS-1256)Hebraico (856)Hebraico (862)Hebraico (WINDOWS-1255)Chinês simplificado (GB-2312-80)Chinês simplificado (GB18030)Chinês simplificado (HZ-GB-2312)Chinês simplificado (ISO-2022-CN)Chinês simplificado (WINDOWS-936)Chinês tradicional-Hong Kong (BIG5-HKSCS)Chinês tradicional (BIG5)Chinês tradicional (EUC-TW)Japonês (SHIFT_JIS)Japonês (EUC-JP)Japonês (ISO-2022-JP)Coreano (ISO-2022-KR)Coreano (EUC-KR)Tailandês (TIS-620-2533)Tailandês (WINDOWS-874)Vietnamita (TCVN-5712)Vietnamita (VISCII)Vietnamita (WINDOWS-1258)Unicode (UTF-7)Unicode (UTF-8)Unicode (UTF-16)Unicode (UTF-32)| Cabeçalhos completos Responder Responder a todos Encaminhar Encaminhar


Busca de email

ROBRTO GIOVANNI ZANIOLO

Cari amissi.................mondoveneto: CIAO!

Grassie a Honorio Tonial go rissevesto
ancó sto gran regáeo!
www.talian.net.br
Che sorpresa, che maravejia, che laoro fato ben!

E pensar che tanti me domandéa
de far de manco scrívare in véneto
che tanto nessuno me capiría...!

Mi, invesse, tanto caro gavaría
che me mandé pure regoearmente
tute le notissie che gaví.

E voría tanto spartire cussí
sta gran beessa
a tuti i amissi.

Grassie Honorio, grassie a tuti
, co´n abrasso e un strucón,
e na paca so na spáea!

Roberto, amissimondoveneto
dáea Germania










*****************************************************************************************************************************

http://amissimondoveneto.jimdo.com/ Roberto G. Zaniolo - Germania

sexta-feira, 15 de julho de 2011

LA INVÌDIA

INTRODUSSION.

Parlar, leder e scriver el TALIAN el pol tornarse fàcile o difìcile.
No sarà mia dificultoso a chi lo stùdia , lo lede o lo scrive continuamente.
Bisogna imparar tante cose se volemo unificar la nostra lìngua, o sia, doperarla sempre dea stessa maniera e tuti compagni.
Tante olte se scolta le programassion de ràdio e un dei apresentadori el salta fora co sto despropòsito:
-“ La pergunta ( o pregunta) de sto mese la è questa..”.
Par l’amor de Dio .. : bisogna dir : “ La domanda ( o dimanda) de sto mese.
Tante olte se truca le parole e vien fora tuto a la reversa:
- Tonin, va via dal compare Ménego com sta garafeta e domàndeghe se el pol imprestarte un poco de oio de màndola par ónderghe la pansa dea mama che n la stà mia ben.
Tonin el core dal sàntolo Ménego e el ghe dise:
El pupà el ga dito se podì imprestarme un poco de òio de pansa par ónderghe la màndola dea mama, dentro de sta garafeta...!
Par questo, semo drio tornar pùblico nantro libreto ciamà TALIAN PAR TUTI..!
Lo gavemo spartio in trè parte:
El Abessedàrio, la Gramàtica e sucedimenti dei nostri primi imigranti.
Ghe sarà anca un poca de fantasia che la revela na caraterìstica dea me maniera de scriver.
La revision, fata par ROVILIO COSTA, un vero standarte dea nostra Cultura Taliana, comprova la necessità dei nostri apresentadori de Ràdio , e adesso anca de Television, a mostraghe a tuti che el parlar dei nostri noni l’è belche salvo.






LA INVÌDIA.
A INVEJA.
Tante olte na bruta invìdia la pol deventar na bela virtù.
Muitas vezes uma grande inveja pode transformar-se numa bela virtude.

Go fato na speriensa quando era zóveno e scominsià a far el me primo negòssio.
Fiz uma experiência quando era jovem e comecei a fazer o meu primeiro negócio.

Son ndato vender casai de reprodutori suini “Duroc” dea gamba curta.
Fui vender casais de reprodutores suínos “Duroc” da perna curta.

I era ben rossi e se podea far tanta bagna que la ghea tanto valor.
Eram bem vermelhos e se podia fazer muita banha que valia muito.

El progeto del scomìnsio lera vender un casal a ogni agricoltor.
O projeto inicial era vender um casal a cada agricultor.

Quando son rivà a la prima faméia go dimandà ndove stéa el comissàrio.
Quando cheguei na primeira casa perguntei onde morava o quarteirão.

- El “sotocoa”..? me ga dimandà el veceto chel bruschea le vigne.
- O “ rabicho”..? perguntou-me o velhinho que podava as parreiras.

Go fato el primo negòssio col comissàrio seanca ghe go fato un grando disconto.
Fiz o primeiro negócio com o quarteirão embora tenha-lhe dado um grande desconto.

Par invìdia, credo mi, tuti i ghenà comprà, anca depì de un casal tante olte.
Por inveja, creio eu, todos compraram, até mais que um casal muitas vezes.

Se na tosata la se compra un vestito novo, so sorela o visina le compra anca ele.
Se uma garota compra um vestido novo, a irmã ou a vizinha compram também.

El prèssio del milio le bon. Alora, tuti i se mete a piantarlo.
O preço do milho é bom . Então, todos começam a plantá-lo.

El prèssio dei porsèi lè basso. Tuti i se ferma de slevarli.
O preço dos suínos é baixo. Todos param de cria-los.

Conforme la lege dea oferta e dea risserca, el prèssio el se truca.
Conforme a lei da oferta e da procura os preços mudam.

LA OSELADA.
A PASSARINHADA.

Na olta al ano, almanco, se costumea far na oselada granda.
Uma ez por ano, ao menos, costumava-se fazer uma grande passarinhada.

- Ghe saralo cosa mèio do che oseleti al tocio con polentina e vin negro..?
- Haverá coisa melhor que passarinhos ao molho com polentinha e vinho tinto..?

- Me par fin de sentir el odor de seole e scoltar le cantade che se fea..!
- Parece-me até de sentir o aroma das sebolas e ouvir as cantadas que fazíamos..!

No se gavea s-ciopi e ganca munission che bastasse par copar i osèi.
Não tínhamos espingardas e nem munição che chegasse para matar os passarinhos.

Alora doparéino le tràpole e la rede fata aposta.
Então usávamos as arapucas e a rede feita especialmente.

I mèio osèi i era le passarete che le fea dano tel formento semenà.
O melhores passarinhos eram, os tico-ticos que causavam estragos no trigo semeado.

Ghinera tanti que i fea vere nùgole e i sighea, cose da mati.
Havia tantos que formavam nuvens e gritavam, feito doidos.

Dopo de bem rostidi se pol magnarghe i ossi e tuto.
Depois de bem fritos pode-se comer-lhes os ossos e tudo.

Se ghe cavéa le pene com caprìssio par no rómperghe a pele.
Eram depenados com capricho para não estragar-lhes a pele.

Par tràpola, doparéino un taolon alsà par un bacheto ligà com spago.
Coimo arapuca usávamos um taboão sustentado por um suporte amarrado com barbante.

Ghe metéino soto na sbrancada de sémola e ndéino scóndarse .
Colocávamos embaixo um punhado de farelo e íamos nos esconder.

Quando le passarete le ndea magnar la sémola se tirea el spago.
Quando os tico-ticos iam comer o farelo puxava-se o barbante

Par armar la rede, se verdea un trodo in meso le scapoere.
Para armar as redes fazia-se um trilho no meio da capoeira.

Dopo de armada se parea i osieleti con sassade, osade e sifolade.
Depois de armada tocava-se os passarinhos com pedradas, gritos e assobiadas.


EL SÙCARO ROSSO.
O AÇÚCAR MASCAVO.
Se ndea taiar la cana grossa al inverno, insima el monte.
Ia-mos cortar a cana grossa no inverno, em cima do morro.

Te sto posto no la ciapéa mia la brina e la se mantegnéa bem dolsa.
Nesse lugar ela não apanhava a geada e mantinha-se bem doce.

Bisognéa spelarla ben e taiarghe le ponte che se ghe ciaméa sime.
Era necessário pelá-la bem e cortar-lhe as pontas que chamávamos feno.

Co la careta piena se portea la cana fin al torcio ndove la era mazenada.
Com a carroça cheia levava-se a cana até o engenho onde era esmagada.

Vignia fora la guarapa che la butàino tel padelon con fogo soto.
Obtinha-se a guarapa que a colocávamos no panelão com fogo embaixo.

Dopo bisognéa missiar fin che la pasta la se tornasse granolenta.
Depois era necessário mexer até que a pasta se tornasse granulosa.

Le balete de sùcaro rosso le servia par indolsar el cafè o magnarle col pan.
As bolinhas de açúcar mascavo serviam para adoçar o café ou comer com pão.

Co la guarapa se podea far anca el melà che lè na spèssie de sùcaro molo.
Com a guarapa podia-se fazer também o melado que é uma espécie de açúcar mole.

Mi gavea na gran amirassion ai diversi bei colori dea scorsa dea cana grossa.
Eu tinha uma grande admiração pelas diversas cores lindas da casca da cana grossa.

Se metéa via el sùcaro e el melado dentro dele late de petròlio.
Guardava-se o açúcar e o melado dentro das latas de querosene.

ANIVERSÀRIO.
ANIVERSÁRIO.

Tei primi tempi no se costumea far comemorassion de aniversàrio.
Nos primeiros tempos não se costumava fazar comemorações de aniversário.

- Come far par far la festa de quatòrdase fioi e el pupà e la mama..?
- Como fazer para a festa de quatorze filhos e o papai e a mamãe ?

Me ricordo che voléa compir i disdoto ani par poder star sù in filò.
Recordo-me que desejava completar dezoito anos para poder ficar de pé nos serões.

A casa nostra la mama la ricordea quando se compia vintiun ani.
Em nossa casa a mamãe lembrava quando completava-se vinte e um anos.

- Incoi, Mandolin, te deventi paron del to naso. Fa giudìssio, èh.?!
- Hoje, Amendoin, tornas-te dono do teu nariz. Cria juizo, heim.?!

E me fradel Gervàsio lera pròpio birbante . Alora el ghe dimandéa:
E meu mano Gervásio era mesmo malandro. Então perguntava:

- Mama... Elo vero che quando se va a morose se deventa tosatèi..?
- Mamãe... É verdade que quando se namora a gente se torna criança..?

Nò lè mia vero... Chi elo stà dìrte sta gran stupidità..?
Não é verade... Quem foi que te disse tamanha estupidez..?

- Nissuini... Ma, mi go visto el Toi drio ciuciarghe la teta dea so morosa.
- Ninguém.. Ma, eu vi o Toi chapando o sei da namorada dele.

No sò mia parché i ghe ciaméa Mandolin a Gervàsio.
Não sei porche chamavam Amendoim ao Gervásio.

Na cosa que i costuméa far lera tirarghe le rece ai aniversarianti.
Uma coisa que costumavam fazer era puxar as orelhas dos aniversariantes.

El di de incoi se fa feste de aniversàrio com veri sentimenti comersiai.
Hoje festejam-se os aniversários com verdadeiros sentimentos comerciais.

La Prima Comunion e la Crésema le era marcade come festività.
A Primeira Comunhão e a Crisma eram assinaladas como festividades.

EL PANGARÈ DE GIGIO CATARIN.
O PANGARÉ DO LUIZ TONIASSO.

Gigio Catarin lera un scapolon , orbo un ocio, brao de laorar e bona persona.
Luiz Toniasso era um solteirão, cego de um olho, trabalhador e uma boa pessoa.

Lera nostro visin e se ndea a messa insieme tante le doméneghe.
Era nosso vizinho e íamos à missa juntos muitos domingos.

Quando tornéimo indrio se costume zugar carere co i cavai, lavia da Tèbio.
Quando retornávamos era costume apostar carreiras com cavalos, lá no Eusébio.

Le strade, a quel tempo, le era storte che le paréa bisse invelenade.
As estradas, naquele tempo, eram tortas como cobras envenenadas.

Ma , là, ghera un toco de strada drita e piana che la parea fata aposta.
Mas, lá havia um pedaço de estrada reta e plaina que parecia feita de propósito.

Se gavea tanti cavai mistissi a parilieri, o sia, bravi da córer.
Tínhamos muitos cavalos mestiços de parelha,ou seja, bons para correr.

Pena vanti de scominsiar a corer el Gigio el ndea scónderse tel mato, col Pangarè
Um pouco antes de iniciar a corrida o Luiz ia esconder-se no mato, com o Pangaré.

Un bel di ghe son ndato drio e me ga tocà veder na cosa strània:
Um belo dia fui seguí-lo e tive que assistir a uma coisa estranha:

Dopo de ligar el caval te un soco de pianta el ghe dea na man de bote..!
Depois de amarrar o cavalo num toco de árvore dava-lhe uma tusina de lasso..!

La pora bèstia la deventéa squasi mata de tanto spaurada.
O pobre animal ficava quase louco de tão assustado.

Dopo, lera solo montar su, dar na osada che el pangarè el zolea.
Depois, era só montar , dar um grito che o Pangaré voava.

I PORCHI GRASSI.
OS PORCO GORDOS.

Parché ghinera tanti, el prèssio lera massa basso par vénderli.
Porque havia muitos, o preço era muito baixo para vendê-los.

Alora bisognéa coparli e far salame, bagna e carne tea conserva.
Então era necessário abatê-los e fazer salame, banha e carne em conserva.

Se gavea el aiuto dei visini, squasi tuti bravi de laorar te sti mistieri.
Tinha-se a ajuda dos vizinhos, quase todos entendidos nesse assunto.

Al luni se parecea tuto : lavar la tola, el brondo e el casson dea bagna.
Na segunda-feira arrumava-se tudo: lavar a mesa, o panelão e o caixão da banha.

Anca se catea i gropi de pin par el fogo e se usea le fache co la mola.
Também achava-se os nós de pinho para o fogo e afiava-se as facas com o rebolo.

Al marti de matina bonora se scomissiéa el laoro de copar i porchi.
Na terça-feira cedo iniciava-se a tarefa de carnear os porcos.

Col caneco se ciapea el sàngue par dopo far la morsìlia rossa.
Com a caneca recolhia-se o sangue para depois fazer a morcilia vermelha.

Tei primi tempi se costuméa cavarghe el coro par vénderlo al scarparo.
Nos primeiros tempos costumava-se tirar o couro para vendê-lo ao sapateiro.

Par tirarghe via la bagna se ciamea un spessialista: el “tiracoro”.
Para retirar a banha chamava-se um especialista: o tirador de couro.

Un paro de ore dopo ver copà i porchi la natura la ciamea due spèssie :
Algumas horas após a carneção a natureza chamava duas espécies:

I corbi che i zoléa par ària e i bùlgari de Cacique Doble.
Os corvos que revoavam pelos ares e os índios de Cacique Doble.

I primi i fea la netìssia dea sporcaria e ai secondi se ghe dea le teste .
Os primeiros limpavam as sujeiras e aos segundos dava-se as cabeças .

I SALAMI, I OSSACOI E LE GRÉPOLE.
OS SALAMES, AS COPAS E OS TORRESMOS.

Par far salame bon bisogna obedir a un vero ritual.
Para fazer um bom salame é necessário obedecer a um verdadeiro ritual.

1º - Masenar la carne. la sera vanti de insacarla tei budèi.
1º - Moer a carne, a noite antes de ensacá-la nas tripas.

2º - Assarla in riposo imuciada come na torta de quatro dei de altessa.
2º - Deixá-la em repouso amontoada como uma torta de quatro dedos de altura.

3º - Méterghe un deo de sal ben fino insima, tocheti de lardo e aio pestà.
3º - Colocar-lhe um dedo de sal fino por cima, pedaços de toucinho e alho esmagado.

4º - Matina drio, missiar la pasta de carne, insacarla tei budei e ligar i salami.
4º - Manhã seguinte, mexer a massa de carne, ensacá-la nas tripas e amarrar os salames.

5º - Méterli tele stanghe, uno darente laltro e farghe fumassa un paro de di.
5º - Colocá-los nas varas, um próximo ao aoutro e fazer fumaça por alguns dias.

( Tanti i costuma méterghe un poco de vin bianco e trenta par sento de sal.)
( Muitos costumam colocar um pouco de vinho branco e trinta por cento de sal).

Par far salami boni no se pol mia méterghe rento nervi e gnanca ossi.
Para fazer salames bons não se pode juntar-lhes nervos e nem ossos.

El péaro no lè mia doperà par tuti i fabricanti. I lo mete intiero o mazenà.
A pimenta não é usada por todos os fabricantes. Colocam-no inteiro ou moído.

I porchi de sti primi tempi i gavea poca carne e tanta bagna.
Os porcos dos primeiros tempos possuíam pouca carne e muita banha,

Se gavea el costume de darghe le custele ai visini che lori i fea el stesso pi tadi.
Tinha-se o costume de doar as costelas aos vizinhos que faziam o mesmo mais tarde.

Con le grépole se consea i radici e anca i fasoi.
Com os torresmos temperavam-se a chicória e também o feijão.

SEMENSA DE SUCA


Zio Poleto l’è un apresentador de programa radiofónico de Talian de Chapecò, Santa Catarina.
Birbante e scherson, el me dimanda par el telèfono:
- Ghetu belche laorà in colònia..?
- Si...ghe rispondo presto. Fato de tuto, fin rabaltà piante.
- E ghetu anca piantà ingùrie..?
- Anche suche e cocùmeri...
- Noantri, qua a Chapecó, piantemo solo le semense...!
Alora me ga vignisto in mente la stòria del me poro nono materno Francesco Dagani, un cremonés che i ghe ciamea “ Fasolin ,”no sò gnanca parché.
“ Na olta un tosato el se ga meraveià parché na suchera la gavea un fior chel someiea un girassole.
El seitea vardarlo e el ga visto che ga scominsià cresser na suca marina , pròpio de quele bone de far tortèi, granda come un dispropòsito.
La era insima el monte e lu el la ga querta de cane de mìlio parché no i la robasse.
Tuti i sabi el ciapea la s-ciopa carga de baletoni e el disea chel ndea cassar macuchi, seanca ghinera ben pochi.
Invessi, el ndea zaminar la suca che dopo tre mesi la pesea passa sento chili.
- Ghe cavo le semense e fasso na piantaion che devento sior..! El se la pensea.
Ma, un bel sabo el riva insima el monte e nol vede pi la suca.
El varda se ghe sia qualche pesta, de gente o de bèstie ma nol vede gnente.
Dopo de ver rissercà da partuto el se invia banda casa con el cuor in man .
Ghe parea de ver scoltà el cantar de un macuco tel caponeto de mato .
El va dentro e, cossa védelo..?
La suca marina con un fasso de “ cóa de musso” e sielde che ghe vignia fora dea pansa..!
El va pi darente e salta fora la porca ruana cativa cofà na brespa. El sente che la ga i mas-ceti parché i scomìnsia sigar.Ghinera nassesto sete.
Dopo del disgusto lè deventà anca contento parché adesso el gavea na sgnarada de porchi par onder le pignate.”
Finida la stòria el nono Francesco el se intorcea i mostasci e el disea:
- Se no ghe credì contèghen una someiante.
Me par fin da véderlo, sentà tea banca darente el sinamon, drio taiarse el tabaco co la brìtola.


COM LA PAROLA, D I O GA FATO EL MONDO..!
PARADIGMA DEL VERBO PARLAR :

MODO INDICATIVO

PRESENTE (Adesso)
Mi parlo Eu falo
Ti te parli Tu falas
Lu el parla Ele fala
Ela la parla Ela fala
Noantri parlemo Nós falamos (masc.)
Noantre parlemo Nós falamos (fem.)
Valtri parlé Vós falais (masc.)
Valtre parlé Vós falais (fem.)
Lori i parla Eles falam
Lore le parla Elas falam.

IMPERFETO ( prima )

Mi parlea Eu falava
Ti te parlei Tu falavas
Lu el parlea Ele falava
Ela la parlea Ela falava
Noantri parléimo Nós falávamos (masc.)
Noantre parléimo Nós falávamos (fem.)
Valtri parlevi Vós faláveis (masc.)
Valtre parlevi Vós faláveis (fem.)
Lori i parlea Eles falavam
Lore le parlea Elas falavam

PERFETO ( El ieri )
Mi go parlà Eu falei
Ti te ghè parlà Tu falaste
Lu el ga parlà Ele falou
Ela la ga parlà Ela falou
Noantri gavemo parlà Nós falamos (masc.)
Noaantre gavemo parlà Nós falamos (fem.)
Valtri gavè parlà Vós falastes ( masc.)
Valtre gavè parlà Vós falastes ( fem. )
Lori i ga parlà Eles falaram
Lore le ga parlà Elas falaram

PI CHE PERFETO (Tempi indrio)
Mi gavea parlà Eu falara
Ti te gavei parlà Tu falaras
Lu el gavea parlà Ele falara
Ela la gavea parlà Ela falara
Noantri gavéimo parlà Nós faláramos ( masc.)
Noantre gavéimo parlà Nós faláramos (fem,)
Valtri gavevi parlà Vós faláreis ( masc.)
Valtre gavevi parlà Vós faláreis (fem.)
Lori i gavea parlà Eles falaram
Lore le gavea parlà Elas falaram

FUTURO (Diman)
Mi parlarò Eu falarei
Ti te parlarè Tu falarás
Lu el parlarà Ele falará
Ela la parlarà Ela falará
Noantri parlaremo Nós falaremos (masc,)
Noantre parlaremo Nós falaremos ( fem.)
Valtri parlarè Vós falaresi (masc.)
Valtre parlarè Vós faalreis (fem.)
Lori i parlarà Eles falarão
Lore le parlarà Elas falarão

CONDISSIONAL
Mi parlaria Eu falaria
Ti te parlaressi Tu falarias
Lu el parlaria Ele falaria
Ela la parlaria Ela falaria
Noantri parlaréssimo Nós falaríamos (masc.)
Noantre parlaréssimo Nós falaríamos (fem.)
Vlatri parlaressi Vós falaríeis ( masc.)
Valtre parlaressi Vós falaríeis (fem.)
Lori i parlaria Eles falariam
Lore le parlaria. Elas falariam.


MODO IMPERATIVO
Parla ti Fala tu
Parlè valtri Falai vós ( masc.)
Parlè valtre Falai vós ( fem. )


MODO SUGIUNTIVO

PRESENTE
Che mi parle Que eu fale
Che ti te parli Que tu fales
Che lu el parle Que ele fale
Che ela la parle Que ela fale
Cke noantri parlemo Que nós falemos (masc.)
Che noantre parlemo Que nós falemos (fem.)
Che valtri parlè Que vós faleis (masc. )
Che valtre parlè Que vós faleis ( fem.)
Che lori i parle Que eles falem
Che lore le parle Que elas falem

IMPERFETO SUGIUNTIVO
Che mi parlesse Que eu falasse
Che ti te parlessi Que tu falasses
Che lu el parlesse Que ele falasse
Che ela la parlesse Que ela falasse
Che noantri parléssimo Que nós falássemos (masc.)
Che noantre prléssimo Que nós falássemos (fem.)
Che valtri parlessi Que vós falásseis ( masc.)
Che valtre parlessi Que vós falásseis ( fem.)
Che lori i parlesse Que eles falassem
Che lore le parlesse Que elas falassem


INFINITO PERSONAL

Parlar mi Falar eu
Parlar ti Falares tu
Parlar lu Falar ele
Parlar ela Falar ela
Parlar naontri Falarmos nós (masc.)
Parlar noantre Falarmos nós (fem.)
Parlar valtri Falardes vós ( masc.)
Parlar valtre Falardes vós ( fem.)
Parlar lori Falarem eles
Parlar lore Falarem elas .


PARTISSÌPIO PRESENTE
Parlando Falando

PARTISSÌPIO PASSÀ
Parlà Falado.


VERBO ÈSSER(E) AOSSILIAR
MODO INDICATIVO
PRESENTE:
Mi son Eu sou
Ti te Ti és
Lu l’è Ele é
Ela la è Ela é
Noantri semo Nós somos (masc.)
Noantre semo Nós somos ( fem.)
Valtri si Vós ois (masc.)
Valtre si Vós sois ( fem..)
Lori i è Eles estão
Lore le è Elas estão.

IMPERFETO
Mi era Eu era
Ti te eri Tu eras
Lu lera Ele era
Ela la era Ela era
Noantr èrimo Nós éramos ( masc. )
Noantre èrimo Nós éramos (fem. )
Valtri eri Vós éreis ( masc.)
Valtre eri Vós éreis (fem.)
Lori i era Eles eram
Lore le era Elas eram

PASSÀ PERFETO
Mi son stà Eu fui
Ti te si stato Tu foste
Lu lè stà Ele foi
Ela la è stata Ela foi
Noantri semos stai Nós fomos (masc.)
Noantre semo state Nós fomos (fem.)
Valtri si stai Vós fostes ( masc.)
Valtre si state Vós fostes (fem.)
Lori i è stai Eles foram
Lore le è state Elas foram

PASSÀ PI CHE PERFETO
Mi era stato Eu fora
Ti te eri stato Tu foras
Lu lera stato Ele fora
Ela la era stata Ela fora
Noantri èrimo stati Nós fôramos (mas.)
Noantre èrimo state Nós fôramos (fem.)
Valtri eri stai Vós fôreeis ( masc.)
Valtre eri state Vos fôreis ( fem.)
Lori i era stai Eles foram
Lore le era state Elas foram

FUTURO
Mi sarò Eu serei
Ti te sarà Tu serás
Lu el sarà Ele será
Ela la sarà Ela será
Noantri saremo Nós seremos (masc.)
Noantre saremo Nós seremos ( fem. )
Valtri sarè Vós sereis ( masc.)
Valtre sarè Vós sereis (fem.)
Lori i sarà Eles serão
Lore le sarà Elas serão



SON RESTÀ IMBAMBIO.
Mi e el Gigio del zio Céncio gavéino poca diferensa de età . Zugheino insieme e se ndea a scola del me pupà Mathias a la ligna Boa Vista.
Un bel di el Gigio no lè mia vignisto a scola. El se gavea amalà e i lo ga menà al ospedal a Sananduva.
El di drio i lo porta a casa morto. El gavea ciapà el “ tinfo fulminante”, i parlea.
I ga coresto al cartòrio par far el registro. La campana la ga sonà da morto e quando moria un zóveno, i costumea dar un boto al final. Due boti, volea dir la morte de na dona e trè boti, la morte de un omo.
Le sinistre convension..!
Ceschi de Gion Chinaia el ga fato el casson che i lo ga revestio de roba color de rosa o bianco, no me recordo bem
Dopo i lo ga menà in cesa e i ga cantà quele terìbile lode : El Deprofundis...
Quanto me ga tocà piander..!
Dopo lo gavemo menà al semitero e sepoliu te na busa, in tera, a quel tempo là.
Tuti i ga butà na sbrancada de tera in so omenàio . El zio Cencio e la zia Maria i piandea disperadi, insieme com i fradèi e sorele del Gigio.
Quando i ga fino la serimònia, Bepi Chinaia che lera el presidente dei fabrissieri, el ga ringrassià a tuti e el ga dito che adesso “ gavemo nantro Àngelo tel Paradiso”
Mai pi desmentegarò ste bele parole.
De questa maneira vui finir el me libreto par dir che noantri gavemo el dover de conservar la memòria dei nostri antenati.
.





















INTRODUSSION.

Parlar, leder e scriver el TALIAN el pol tornarse fàcile o difìcile.
No sarà mia dificultoso a chi lo stùdia , lo lede o lo scrive continuamente.
Bisogna imparar tante cose se volemo unificar la nostra lìngua, o sia, doperarla sempre dea stessa maniera e tuti compagni.
Tante olte se scolta le programassion de ràdio e un dei apresentadori el salta fora co sto despropòsito:
-“ La pergunta ( o pregunta) de sto mese la è questa..”.
Par l’amor de Dio .. : bisogna dir : “ La domanda ( o dimanda) de sto mese.
Tante olte se truca le parole e vien fora tuto a la reversa:
- Tonin, va via dal compare Ménego com sta garafeta e domàndeghe se el pol imprestarte un poco de oio de màndola par ónderghe la pansa dea mama che n la stà mia ben.
Tonin el core dal sàntolo Ménego e el ghe dise:
El pupà el ga dito se podì imprestarme un poco de òio de pansa par ónderghe la màndola dea mama, dentro de sta garafeta...!
Par questo, semo drio tornar pùblico nantro libreto ciamà TALIAN PAR TUTI..!
Lo gavemo spartio in trè parte:
El Abessedàrio, la Gramàtica e sucedimenti dei nostri primi imigranti.
Ghe sarà anca un poca de fantasia che la revela na caraterìstica dea me maniera de scriver.
La revision, fata par ROVILIO COSTA, un vero standarte dea nostra Cultura Taliana, comprova la necessità dei nostri apresentadori de Ràdio , e adesso anca de Television, a mostraghe a tuti che el parlar dei nostri noni l’è belche salvo.






LA INVÌDIA.
A INVEJA.
Tante olte na bruta invìdia la pol deventar na bela virtù.
Muitas vezes uma grande inveja pode transformar-se numa bela virtude.

Go fato na speriensa quando era zóveno e scominsià a far el me primo negòssio.
Fiz uma experiência quando era jovem e comecei a fazer o meu primeiro negócio.

Son ndato vender casai de reprodutori suini “Duroc” dea gamba curta.
Fui vender casais de reprodutores suínos “Duroc” da perna curta.

I era ben rossi e se podea far tanta bagna que la ghea tanto valor.
Eram bem vermelhos e se podia fazer muita banha que valia muito.

El progeto del scomìnsio lera vender un casal a ogni agricoltor.
O projeto inicial era vender um casal a cada agricultor.

Quando son rivà a la prima faméia go dimandà ndove stéa el comissàrio.
Quando cheguei na primeira casa perguntei onde morava o quarteirão.

- El “sotocoa”..? me ga dimandà el veceto chel bruschea le vigne.
- O “ rabicho”..? perguntou-me o velhinho que podava as parreiras.

Go fato el primo negòssio col comissàrio seanca ghe go fato un grando disconto.
Fiz o primeiro negócio com o quarteirão embora tenha-lhe dado um grande desconto.

Par invìdia, credo mi, tuti i ghenà comprà, anca depì de un casal tante olte.
Por inveja, creio eu, todos compraram, até mais que um casal muitas vezes.

Se na tosata la se compra un vestito novo, so sorela o visina le compra anca ele.
Se uma garota compra um vestido novo, a irmã ou a vizinha compram também.

El prèssio del milio le bon. Alora, tuti i se mete a piantarlo.
O preço do milho é bom . Então, todos começam a plantá-lo.

El prèssio dei porsèi lè basso. Tuti i se ferma de slevarli.
O preço dos suínos é baixo. Todos param de cria-los.

Conforme la lege dea oferta e dea risserca, el prèssio el se truca.
Conforme a lei da oferta e da procura os preços mudam.

LA OSELADA.
A PASSARINHADA.

Na olta al ano, almanco, se costumea far na oselada granda.
Uma ez por ano, ao menos, costumava-se fazer uma grande passarinhada.

- Ghe saralo cosa mèio do che oseleti al tocio con polentina e vin negro..?
- Haverá coisa melhor que passarinhos ao molho com polentinha e vinho tinto..?

- Me par fin de sentir el odor de seole e scoltar le cantade che se fea..!
- Parece-me até de sentir o aroma das sebolas e ouvir as cantadas que fazíamos..!

No se gavea s-ciopi e ganca munission che bastasse par copar i osèi.
Não tínhamos espingardas e nem munição che chegasse para matar os passarinhos.

Alora doparéino le tràpole e la rede fata aposta.
Então usávamos as arapucas e a rede feita especialmente.

I mèio osèi i era le passarete che le fea dano tel formento semenà.
O melhores passarinhos eram, os tico-ticos que causavam estragos no trigo semeado.

Ghinera tanti que i fea vere nùgole e i sighea, cose da mati.
Havia tantos que formavam nuvens e gritavam, feito doidos.

Dopo de bem rostidi se pol magnarghe i ossi e tuto.
Depois de bem fritos pode-se comer-lhes os ossos e tudo.

Se ghe cavéa le pene com caprìssio par no rómperghe a pele.
Eram depenados com capricho para não estragar-lhes a pele.

Par tràpola, doparéino un taolon alsà par un bacheto ligà com spago.
Coimo arapuca usávamos um taboão sustentado por um suporte amarrado com barbante.

Ghe metéino soto na sbrancada de sémola e ndéino scóndarse .
Colocávamos embaixo um punhado de farelo e íamos nos esconder.

Quando le passarete le ndea magnar la sémola se tirea el spago.
Quando os tico-ticos iam comer o farelo puxava-se o barbante

Par armar la rede, se verdea un trodo in meso le scapoere.
Para armar as redes fazia-se um trilho no meio da capoeira.

Dopo de armada se parea i osieleti con sassade, osade e sifolade.
Depois de armada tocava-se os passarinhos com pedradas, gritos e assobiadas.


EL SÙCARO ROSSO.
O AÇÚCAR MASCAVO.
Se ndea taiar la cana grossa al inverno, insima el monte.
Ia-mos cortar a cana grossa no inverno, em cima do morro.

Te sto posto no la ciapéa mia la brina e la se mantegnéa bem dolsa.
Nesse lugar ela não apanhava a geada e mantinha-se bem doce.

Bisognéa spelarla ben e taiarghe le ponte che se ghe ciaméa sime.
Era necessário pelá-la bem e cortar-lhe as pontas que chamávamos feno.

Co la careta piena se portea la cana fin al torcio ndove la era mazenada.
Com a carroça cheia levava-se a cana até o engenho onde era esmagada.

Vignia fora la guarapa che la butàino tel padelon con fogo soto.
Obtinha-se a guarapa que a colocávamos no panelão com fogo embaixo.

Dopo bisognéa missiar fin che la pasta la se tornasse granolenta.
Depois era necessário mexer até que a pasta se tornasse granulosa.

Le balete de sùcaro rosso le servia par indolsar el cafè o magnarle col pan.
As bolinhas de açúcar mascavo serviam para adoçar o café ou comer com pão.

Co la guarapa se podea far anca el melà che lè na spèssie de sùcaro molo.
Com a guarapa podia-se fazer também o melado que é uma espécie de açúcar mole.

Mi gavea na gran amirassion ai diversi bei colori dea scorsa dea cana grossa.
Eu tinha uma grande admiração pelas diversas cores lindas da casca da cana grossa.

Se metéa via el sùcaro e el melado dentro dele late de petròlio.
Guardava-se o açúcar e o melado dentro das latas de querosene.

ANIVERSÀRIO.
ANIVERSÁRIO.

Tei primi tempi no se costumea far comemorassion de aniversàrio.
Nos primeiros tempos não se costumava fazar comemorações de aniversário.

- Come far par far la festa de quatòrdase fioi e el pupà e la mama..?
- Como fazer para a festa de quatorze filhos e o papai e a mamãe ?

Me ricordo che voléa compir i disdoto ani par poder star sù in filò.
Recordo-me que desejava completar dezoito anos para poder ficar de pé nos serões.

A casa nostra la mama la ricordea quando se compia vintiun ani.
Em nossa casa a mamãe lembrava quando completava-se vinte e um anos.

- Incoi, Mandolin, te deventi paron del to naso. Fa giudìssio, èh.?!
- Hoje, Amendoin, tornas-te dono do teu nariz. Cria juizo, heim.?!

E me fradel Gervàsio lera pròpio birbante . Alora el ghe dimandéa:
E meu mano Gervásio era mesmo malandro. Então perguntava:

- Mama... Elo vero che quando se va a morose se deventa tosatèi..?
- Mamãe... É verdade que quando se namora a gente se torna criança..?

Nò lè mia vero... Chi elo stà dìrte sta gran stupidità..?
Não é verade... Quem foi que te disse tamanha estupidez..?

- Nissuini... Ma, mi go visto el Toi drio ciuciarghe la teta dea so morosa.
- Ninguém.. Ma, eu vi o Toi chapando o sei da namorada dele.

No sò mia parché i ghe ciaméa Mandolin a Gervàsio.
Não sei porche chamavam Amendoim ao Gervásio.

Na cosa que i costuméa far lera tirarghe le rece ai aniversarianti.
Uma coisa que costumavam fazer era puxar as orelhas dos aniversariantes.

El di de incoi se fa feste de aniversàrio com veri sentimenti comersiai.
Hoje festejam-se os aniversários com verdadeiros sentimentos comerciais.

La Prima Comunion e la Crésema le era marcade come festività.
A Primeira Comunhão e a Crisma eram assinaladas como festividades.

EL PANGARÈ DE GIGIO CATARIN.
O PANGARÉ DO LUIZ TONIASSO.

Gigio Catarin lera un scapolon , orbo un ocio, brao de laorar e bona persona.
Luiz Toniasso era um solteirão, cego de um olho, trabalhador e uma boa pessoa.

Lera nostro visin e se ndea a messa insieme tante le doméneghe.
Era nosso vizinho e íamos à missa juntos muitos domingos.

Quando tornéimo indrio se costume zugar carere co i cavai, lavia da Tèbio.
Quando retornávamos era costume apostar carreiras com cavalos, lá no Eusébio.

Le strade, a quel tempo, le era storte che le paréa bisse invelenade.
As estradas, naquele tempo, eram tortas como cobras envenenadas.

Ma , là, ghera un toco de strada drita e piana che la parea fata aposta.
Mas, lá havia um pedaço de estrada reta e plaina que parecia feita de propósito.

Se gavea tanti cavai mistissi a parilieri, o sia, bravi da córer.
Tínhamos muitos cavalos mestiços de parelha,ou seja, bons para correr.

Pena vanti de scominsiar a corer el Gigio el ndea scónderse tel mato, col Pangarè
Um pouco antes de iniciar a corrida o Luiz ia esconder-se no mato, com o Pangaré.

Un bel di ghe son ndato drio e me ga tocà veder na cosa strània:
Um belo dia fui seguí-lo e tive que assistir a uma coisa estranha:

Dopo de ligar el caval te un soco de pianta el ghe dea na man de bote..!
Depois de amarrar o cavalo num toco de árvore dava-lhe uma tusina de lasso..!

La pora bèstia la deventéa squasi mata de tanto spaurada.
O pobre animal ficava quase louco de tão assustado.

Dopo, lera solo montar su, dar na osada che el pangarè el zolea.
Depois, era só montar , dar um grito che o Pangaré voava.

I PORCHI GRASSI.
OS PORCO GORDOS.

Parché ghinera tanti, el prèssio lera massa basso par vénderli.
Porque havia muitos, o preço era muito baixo para vendê-los.

Alora bisognéa coparli e far salame, bagna e carne tea conserva.
Então era necessário abatê-los e fazer salame, banha e carne em conserva.

Se gavea el aiuto dei visini, squasi tuti bravi de laorar te sti mistieri.
Tinha-se a ajuda dos vizinhos, quase todos entendidos nesse assunto.

Al luni se parecea tuto : lavar la tola, el brondo e el casson dea bagna.
Na segunda-feira arrumava-se tudo: lavar a mesa, o panelão e o caixão da banha.

Anca se catea i gropi de pin par el fogo e se usea le fache co la mola.
Também achava-se os nós de pinho para o fogo e afiava-se as facas com o rebolo.

Al marti de matina bonora se scomissiéa el laoro de copar i porchi.
Na terça-feira cedo iniciava-se a tarefa de carnear os porcos.

Col caneco se ciapea el sàngue par dopo far la morsìlia rossa.
Com a caneca recolhia-se o sangue para depois fazer a morcilia vermelha.

Tei primi tempi se costuméa cavarghe el coro par vénderlo al scarparo.
Nos primeiros tempos costumava-se tirar o couro para vendê-lo ao sapateiro.

Par tirarghe via la bagna se ciamea un spessialista: el “tiracoro”.
Para retirar a banha chamava-se um especialista: o tirador de couro.

Un paro de ore dopo ver copà i porchi la natura la ciamea due spèssie :
Algumas horas após a carneção a natureza chamava duas espécies:

I corbi che i zoléa par ària e i bùlgari de Cacique Doble.
Os corvos que revoavam pelos ares e os índios de Cacique Doble.

I primi i fea la netìssia dea sporcaria e ai secondi se ghe dea le teste .
Os primeiros limpavam as sujeiras e aos segundos dava-se as cabeças .

I SALAMI, I OSSACOI E LE GRÉPOLE.
OS SALAMES, AS COPAS E OS TORRESMOS.

Par far salame bon bisogna obedir a un vero ritual.
Para fazer um bom salame é necessário obedecer a um verdadeiro ritual.

1º - Masenar la carne. la sera vanti de insacarla tei budèi.
1º - Moer a carne, a noite antes de ensacá-la nas tripas.

2º - Assarla in riposo imuciada come na torta de quatro dei de altessa.
2º - Deixá-la em repouso amontoada como uma torta de quatro dedos de altura.

3º - Méterghe un deo de sal ben fino insima, tocheti de lardo e aio pestà.
3º - Colocar-lhe um dedo de sal fino por cima, pedaços de toucinho e alho esmagado.

4º - Matina drio, missiar la pasta de carne, insacarla tei budei e ligar i salami.
4º - Manhã seguinte, mexer a massa de carne, ensacá-la nas tripas e amarrar os salames.

5º - Méterli tele stanghe, uno darente laltro e farghe fumassa un paro de di.
5º - Colocá-los nas varas, um próximo ao aoutro e fazer fumaça por alguns dias.

( Tanti i costuma méterghe un poco de vin bianco e trenta par sento de sal.)
( Muitos costumam colocar um pouco de vinho branco e trinta por cento de sal).

Par far salami boni no se pol mia méterghe rento nervi e gnanca ossi.
Para fazer salames bons não se pode juntar-lhes nervos e nem ossos.

El péaro no lè mia doperà par tuti i fabricanti. I lo mete intiero o mazenà.
A pimenta não é usada por todos os fabricantes. Colocam-no inteiro ou moído.

I porchi de sti primi tempi i gavea poca carne e tanta bagna.
Os porcos dos primeiros tempos possuíam pouca carne e muita banha,

Se gavea el costume de darghe le custele ai visini che lori i fea el stesso pi tadi.
Tinha-se o costume de doar as costelas aos vizinhos que faziam o mesmo mais tarde.

Con le grépole se consea i radici e anca i fasoi.
Com os torresmos temperavam-se a chicória e também o feijão.

SEMENSA DE SUCA


Zio Poleto l’è un apresentador de programa radiofónico de Talian de Chapecò, Santa Catarina.
Birbante e scherson, el me dimanda par el telèfono:
- Ghetu belche laorà in colònia..?
- Si...ghe rispondo presto. Fato de tuto, fin rabaltà piante.
- E ghetu anca piantà ingùrie..?
- Anche suche e cocùmeri...
- Noantri, qua a Chapecó, piantemo solo le semense...!
Alora me ga vignisto in mente la stòria del me poro nono materno Francesco Dagani, un cremonés che i ghe ciamea “ Fasolin ,”no sò gnanca parché.
“ Na olta un tosato el se ga meraveià parché na suchera la gavea un fior chel someiea un girassole.
El seitea vardarlo e el ga visto che ga scominsià cresser na suca marina , pròpio de quele bone de far tortèi, granda come un dispropòsito.
La era insima el monte e lu el la ga querta de cane de mìlio parché no i la robasse.
Tuti i sabi el ciapea la s-ciopa carga de baletoni e el disea chel ndea cassar macuchi, seanca ghinera ben pochi.
Invessi, el ndea zaminar la suca che dopo tre mesi la pesea passa sento chili.
- Ghe cavo le semense e fasso na piantaion che devento sior..! El se la pensea.
Ma, un bel sabo el riva insima el monte e nol vede pi la suca.
El varda se ghe sia qualche pesta, de gente o de bèstie ma nol vede gnente.
Dopo de ver rissercà da partuto el se invia banda casa con el cuor in man .
Ghe parea de ver scoltà el cantar de un macuco tel caponeto de mato .
El va dentro e, cossa védelo..?
La suca marina con un fasso de “ cóa de musso” e sielde che ghe vignia fora dea pansa..!
El va pi darente e salta fora la porca ruana cativa cofà na brespa. El sente che la ga i mas-ceti parché i scomìnsia sigar.Ghinera nassesto sete.
Dopo del disgusto lè deventà anca contento parché adesso el gavea na sgnarada de porchi par onder le pignate.”
Finida la stòria el nono Francesco el se intorcea i mostasci e el disea:
- Se no ghe credì contèghen una someiante.
Me par fin da véderlo, sentà tea banca darente el sinamon, drio taiarse el tabaco co la brìtola.


COM LA PAROLA, D I O GA FATO EL MONDO..!
PARADIGMA DEL VERBO PARLAR :

MODO INDICATIVO

PRESENTE (Adesso)
Mi parlo Eu falo
Ti te parli Tu falas
Lu el parla Ele fala
Ela la parla Ela fala
Noantri parlemo Nós falamos (masc.)
Noantre parlemo Nós falamos (fem.)
Valtri parlé Vós falais (masc.)
Valtre parlé Vós falais (fem.)
Lori i parla Eles falam
Lore le parla Elas falam.

IMPERFETO ( prima )

Mi parlea Eu falava
Ti te parlei Tu falavas
Lu el parlea Ele falava
Ela la parlea Ela falava
Noantri parléimo Nós falávamos (masc.)
Noantre parléimo Nós falávamos (fem.)
Valtri parlevi Vós faláveis (masc.)
Valtre parlevi Vós faláveis (fem.)
Lori i parlea Eles falavam
Lore le parlea Elas falavam

PERFETO ( El ieri )
Mi go parlà Eu falei
Ti te ghè parlà Tu falaste
Lu el ga parlà Ele falou
Ela la ga parlà Ela falou
Noantri gavemo parlà Nós falamos (masc.)
Noaantre gavemo parlà Nós falamos (fem.)
Valtri gavè parlà Vós falastes ( masc.)
Valtre gavè parlà Vós falastes ( fem. )
Lori i ga parlà Eles falaram
Lore le ga parlà Elas falaram

PI CHE PERFETO (Tempi indrio)
Mi gavea parlà Eu falara
Ti te gavei parlà Tu falaras
Lu el gavea parlà Ele falara
Ela la gavea parlà Ela falara
Noantri gavéimo parlà Nós faláramos ( masc.)
Noantre gavéimo parlà Nós faláramos (fem,)
Valtri gavevi parlà Vós faláreis ( masc.)
Valtre gavevi parlà Vós faláreis (fem.)
Lori i gavea parlà Eles falaram
Lore le gavea parlà Elas falaram

FUTURO (Diman)
Mi parlarò Eu falarei
Ti te parlarè Tu falarás
Lu el parlarà Ele falará
Ela la parlarà Ela falará
Noantri parlaremo Nós falaremos (masc,)
Noantre parlaremo Nós falaremos ( fem.)
Valtri parlarè Vós falaresi (masc.)
Valtre parlarè Vós faalreis (fem.)
Lori i parlarà Eles falarão
Lore le parlarà Elas falarão

CONDISSIONAL
Mi parlaria Eu falaria
Ti te parlaressi Tu falarias
Lu el parlaria Ele falaria
Ela la parlaria Ela falaria
Noantri parlaréssimo Nós falaríamos (masc.)
Noantre parlaréssimo Nós falaríamos (fem.)
Vlatri parlaressi Vós falaríeis ( masc.)
Valtre parlaressi Vós falaríeis (fem.)
Lori i parlaria Eles falariam
Lore le parlaria. Elas falariam.


MODO IMPERATIVO
Parla ti Fala tu
Parlè valtri Falai vós ( masc.)
Parlè valtre Falai vós ( fem. )


MODO SUGIUNTIVO

PRESENTE
Che mi parle Que eu fale
Che ti te parli Que tu fales
Che lu el parle Que ele fale
Che ela la parle Que ela fale
Cke noantri parlemo Que nós falemos (masc.)
Che noantre parlemo Que nós falemos (fem.)
Che valtri parlè Que vós faleis (masc. )
Che valtre parlè Que vós faleis ( fem.)
Che lori i parle Que eles falem
Che lore le parle Que elas falem

IMPERFETO SUGIUNTIVO
Che mi parlesse Que eu falasse
Che ti te parlessi Que tu falasses
Che lu el parlesse Que ele falasse
Che ela la parlesse Que ela falasse
Che noantri parléssimo Que nós falássemos (masc.)
Che noantre prléssimo Que nós falássemos (fem.)
Che valtri parlessi Que vós falásseis ( masc.)
Che valtre parlessi Que vós falásseis ( fem.)
Che lori i parlesse Que eles falassem
Che lore le parlesse Que elas falassem


INFINITO PERSONAL

Parlar mi Falar eu
Parlar ti Falares tu
Parlar lu Falar ele
Parlar ela Falar ela
Parlar naontri Falarmos nós (masc.)
Parlar noantre Falarmos nós (fem.)
Parlar valtri Falardes vós ( masc.)
Parlar valtre Falardes vós ( fem.)
Parlar lori Falarem eles
Parlar lore Falarem elas .


PARTISSÌPIO PRESENTE
Parlando Falando

PARTISSÌPIO PASSÀ
Parlà Falado.


VERBO ÈSSER(E) AOSSILIAR
MODO INDICATIVO
PRESENTE:
Mi son Eu sou
Ti te Ti és
Lu l’è Ele é
Ela la è Ela é
Noantri semo Nós somos (masc.)
Noantre semo Nós somos ( fem.)
Valtri si Vós ois (masc.)
Valtre si Vós sois ( fem..)
Lori i è Eles estão
Lore le è Elas estão.

IMPERFETO
Mi era Eu era
Ti te eri Tu eras
Lu lera Ele era
Ela la era Ela era
Noantr èrimo Nós éramos ( masc. )
Noantre èrimo Nós éramos (fem. )
Valtri eri Vós éreis ( masc.)
Valtre eri Vós éreis (fem.)
Lori i era Eles eram
Lore le era Elas eram

PASSÀ PERFETO
Mi son stà Eu fui
Ti te si stato Tu foste
Lu lè stà Ele foi
Ela la è stata Ela foi
Noantri semos stai Nós fomos (masc.)
Noantre semo state Nós fomos (fem.)
Valtri si stai Vós fostes ( masc.)
Valtre si state Vós fostes (fem.)
Lori i è stai Eles foram
Lore le è state Elas foram

PASSÀ PI CHE PERFETO
Mi era stato Eu fora
Ti te eri stato Tu foras
Lu lera stato Ele fora
Ela la era stata Ela fora
Noantri èrimo stati Nós fôramos (mas.)
Noantre èrimo state Nós fôramos (fem.)
Valtri eri stai Vós fôreeis ( masc.)
Valtre eri state Vos fôreis ( fem.)
Lori i era stai Eles foram
Lore le era state Elas foram

FUTURO
Mi sarò Eu serei
Ti te sarà Tu serás
Lu el sarà Ele será
Ela la sarà Ela será
Noantri saremo Nós seremos (masc.)
Noantre saremo Nós seremos ( fem. )
Valtri sarè Vós sereis ( masc.)
Valtre sarè Vós sereis (fem.)
Lori i sarà Eles serão
Lore le sarà Elas serão



SON RESTÀ IMBAMBIO.
Mi e el Gigio del zio Céncio gavéino poca diferensa de età . Zugheino insieme e se ndea a scola del me pupà Mathias a la ligna Boa Vista.
Un bel di el Gigio no lè mia vignisto a scola. El se gavea amalà e i lo ga menà al ospedal a Sananduva.
El di drio i lo porta a casa morto. El gavea ciapà el “ tinfo fulminante”, i parlea.
I ga coresto al cartòrio par far el registro. La campana la ga sonà da morto e quando moria un zóveno, i costumea dar un boto al final. Due boti, volea dir la morte de na dona e trè boti, la morte de un omo.
Le sinistre convension..!
Ceschi de Gion Chinaia el ga fato el casson che i lo ga revestio de roba color de rosa o bianco, no me recordo bem
Dopo i lo ga menà in cesa e i ga cantà quele terìbile lode : El Deprofundis...
Quanto me ga tocà piander..!
Dopo lo gavemo menà al semitero e sepoliu te na busa, in tera, a quel tempo là.
Tuti i ga butà na sbrancada de tera in so omenàio . El zio Cencio e la zia Maria i piandea disperadi, insieme com i fradèi e sorele del Gigio.
Quando i ga fino la serimònia, Bepi Chinaia che lera el presidente dei fabrissieri, el ga ringrassià a tuti e el ga dito che adesso “ gavemo nantro Àngelo tel Paradiso”
Mai pi desmentegarò ste bele parole.
De questa maneira vui finir el me libreto par dir che noantri gavemo el dover de conservar la memòria dei nostri antenati.
.

terça-feira, 12 de julho de 2011

FRÒTOLE TALIANE

FRÒTOLE TALIANE.

Mi le go sempre doparade come motivassion quando fea scola de Talian
Dimandeghe a Lair Zanatta quando el gera de star a Ibirrubà; O a la Odete Mingori, a Palma Sola, Santa Catarina. Ai studianti taliani de Erechim, Gaurama, Aratiba e in tanti posti ndove go parlà ntele radio o fato Scola.
Ma, parche le fròtole?
Credo che gavi savesto che “chi ride vive depì” E anca: “ Chi conta un conto, ghe donta um ponto”
Tuta la fròtola la ga un poco de verità.
No solo i nostri noni i contea stòrie ntei so filò..!
El me primo libro el ga el tìtolo: Na Sbranca de Stòrie e Fròtole.
Próprio parché la fròtola e la stòria le zé gemele par mantegner viva la maniera de parlar dei nostri imigrantenati e so dessendenti..
Tante fròtole le zé piene de insegnamenti e de discrission dea vita dei nostri antenati.
E podemo dir che anca sert bekìssime cansion mùsiche Le someia fròtole muicade.
La inteligensa dei contadori la fà saltar fora serte espression spetacolare.
Come quela che go scoltà in questa ràdio: “ La vaca la gavea magnà vieri e la ga dato cria a un vedel chel ze nassesto co i ociai” - Che cosa stupenda..!
Credemo che la mùsica la toca el cuor dei nostri scoltadori.
Mi scolto, sempre che posso, la bela programassion dea Rádio Talian e vui farghe un omenaio a tuti quei che i participa de na tanto granda inissiativa ; Ghe vol coraio e tanta dedicassion par un laoro che, son seguro, el sarà el primo ntea Mèrica che i nostri antenati i ga iutà a fondar.
El nostro saludo a tuti i scoltadori.Ndemo avanti..! No stemo fermarse!

quinta-feira, 7 de julho de 2011

BBANCO DEI RICORDI

E BANCO DEI RICORDI -= HT
Honório Tonial

Ai 85 ani me vardo ntel specio
I oci i me someia , dea anima la finestra.
E, par via dei mei cavei bianchi de un vecio
Me piase incora vardar le done e far festa!

De oci ciusi inserca de motivassion
Me imagino in dolsa e granda compagnia
Me scalda el muso na vera emossion
E fago profondo balanso dea vita mia.

Vago a la finestra e scolto la colombina
A rurular impaciente su el cavo del vignal
La invita el so carignoso amor de matina
A continuar la so festa nupsial

Me vien in mente che la vita zé un banco
Onde metemo via le nostre bone assion
E quando rivaremo al momento franco
Le deventa moneda dea compensassion.

Sarà giùdice la nostra libera cossiensa
La fiachessa del nostro corpo devassso
Sarà inùtile la sua material presensa
E viveremo in altro tenpo, in celeste espasso.

segunda-feira, 4 de julho de 2011

SCANTABAUCHI

Sinalizar esta mensagemVANTI SENPRE!!!Segunda-feira, 4 de Julho de 2011 3:55De: "Walter Basso" Exibir informações de contatoPara: Undisclosed-Recipient@yahoo.comA mensagem contém anexos1 arquivo (341 KB)News.jpgCIAO...TE REGALO UN SORISO O NA SGANASSADA PAR TACARE AL MEJO NA NOVA SETIMANA DE RONPIMENTO DE BAE!!! CIAO DA WALTER BASSO e SCANTABAUCHI

Il messaggio è pronto per l'invio con i seguenti file o collegamenti allegati:
News